FOTOĞRAFLARIN DİLİ
SONER SEVGİLİ
Facebookta Paylaş Makale Listesi
FOTOĞRAFLARIN DİLİ 220 January 2021 Wednesday

Fransız Levant Ordusu Başkomutanı, Suriye ve Kilikya Yüksek Komiseri Henri Gouraud, din adamı ve fotoğrafçı Bretocq'u, 1918 yılında Fransa tarafından yönetilen bölgelerin zenginliğine tanıklık etmek ve Fransız kurumlarını teşvik etmek amacıyla muhabir olmaya davet etti. O dönemde 45 yaşında olan Bretocq bu daveti memnuniyetle kabul etti.

1873'te Calvados'ta doğan Gabriel Bretocq, 15 Ekim 1899'da Evreux'ta 61 yıl sürecek rahiplik görevine başladı. Üstlendiği bütün görevler sırasında fotoğraf makinasını hiç yanından ayırmayan Peder, fotoğraf sanatına duyduğu tutkuyla 10 binin üzerinde cam negatiften oluşan büyük bir arşivi miras olarak bıraktı.

Bretocq'in Levant bölgesi ve Kilikya'da neler yaptığına dair elimizdeki tek veri işte bu fotoğraflardır. Fotoğraf çekmeyi çok seven bu din adamı farklı boyutlarda cam negatifler kullanır.

1850 yılında İngiliz bilim insanı Dawid Brewster, daha önce vatandaşı Charles Wheatsone tarafından bulunan yöntemi geliştirerek stereograf fotoğraf makinasını üretti.

Stereograf fotoğraflarla, üç boyutlu derinlik hissi veren görüntüleri elde edebilmek için insan fizyolojisinden yararlanıldı. Bu sistemin temelinde, insanın iki gözünün aynı görüntüyü ayrı ayrı, fakat çok az farklı açılarda kaydederek beyne iletmesi bilgisi yatmaktaydı. İnsan gözünün iki merkezi arasında ortalama 9 cm. olan uzaklık, Brewster tarafından, çift mercekli kameralarda ve stereoskop görüntü aletlerinde, iki mercek arası uzaklığı olarak kullanılmaya başlandı.

Peder Gabriel Bretocq'un ne tür malzeme kullandığına dair bilgi olmamasına rağmen, geride bıraktığı malzemeden en az iki ayrı fotoğraf makinası ve çok farklı ölçülerde cam negatif kullandığı anlaşılmaktadır. Bretocq bir yandan çift mercekli 8 cm. X 16 cm. ölçülerinde cam levhalarla çalışan stereograf fotoğraf makinası ile bir yandan da 9 cm X 12 cm ve 10 cm X 15 cm boyutlarında cam levhalarla çalışan tek mercekli fotoğraf makinaları ile sayıları binleri bulan görüntüyü kaydetti.

Arşivi elden geçtiğinde kimi fotoğrafların ayrıntıları, orta yaşın üzerindeki bu rahibin bu malzemeleri taşımak için kimi zaman at arabası, kimi zaman eşek, kimi zaman da atları kullandığını gösteriyor.

1918 ile 1922 yılları arasında bu bölgede kalan Bretocq'in neler yaptığını, günlük tutmadığı ve anılarını yazmadığı için ancak bıraktığı fotoğraf arşivinden takip edebiliyoruz. Görev yaptığı yıllar boyunca Anadolu'nun güneyi ve Suriye topraklarında, haçlı seferleri sırasında Fransız şövalyelerin bulunduğu mekanları, Hitit, Roma ve Ermeni yapı, kalıntı ve izlerini takip eden Bretocq, arşivinin büyük bölümünü bulunduğu yerlerdeki insanlara ve gündelik hayata ayırmış. O yüzden o dönemi araştıranlar için bu arşiv bulunmaz bir hazine kıymeti taşımaktadır.

Kozan fotoğraflarına bakarken, beklediğimden daha az sayıda Kozan fotoğrafı çektiğini söylemem gerekiyor. Genel görüntüler üzerine çalışırken, Kozan ve çevresinden sınırlı sayıda gündelik hayat fotoğrafı arşivinde yer bulmuştur.

Fotoğraflardan, Büyük Camii'nin mimaresine kurulan iskele ve yıkılan bölümün aşama aşama yeniden inşasını takip etmek mümkün oluyor. Bu da Bretocq'in aralıklarla da olsa uzun süre Kozan'a gelip gittiğini gösteriyor.

Ayasofya Manastırı içerisinde çektiği ilk fotoğrafta, binanın içinin boş ve harap olması Bretocq'in 1919'da Kozan'a geri dönüş yapan Ermenilerle birlikte kente geldiğini düşündürüyor. Ama fotoğraflarda bu geri dönüşe dair başkaca bir ize de rastlayamıyoruz.

1922'de ülkesine dönen rahip Gabriel Bretocq, uzun süre üniversitelerde ve düzenlenen konferanslarda arşivinden fotoğraf sergileri eşliğinde anılarını paylaştı. Düzenlenen 8 fotoğraf sergisinde ve konferanslarda kullanılan yaklaşık 200 fotoğraf daha sonra 2007 yılında Paris'te basılan Portrait d'Armenie - par un abbe normand, Gabriel Bretocq (1918-1922) De la Cilicie a la principaute d'Antioche içinde yayınlandı.

Tam da bu kitabın yayınlandığı dönemde bir belgesel çekimleri için Paris’te bulunmamı hep büyük bir şans olarak görürüm. Kitabı elime aldığımda ve hemen sayfalarına göz attığımda hissettiğim heyecanı ve keyfi unutamam.

Ortadoğu'da kazandığı deneyim ile 30 Haziran 1923'de Rosay-sur-Lieure kilisesinin restorasyonunu yapmaya başladı.

25 Kasım 1951'de sanata ve tarihe verdiği hizmetler nedeniyle Onur Lejyonu Haçı ile şövalye ilan edilen Bretocq, Fransa Coğrafya Derneği üyesi, Fransa Touring-Clup delegesi ve Güzel Sanatlar Müfettişi seçildi. 17 Ekim 1955'te Evreux katedralinin fahri kanonu seçildi. Peder Gabriel Bretocq, 1961 yılında 88 yaşında iken rahip evinde öldü... Devamı haftaya